دشتستان بزرگ- داریوش محبی: روزگاری سرآغار خواندن و نوشتن واژه آب بود و ماندگارترین عبارت، بابا آب داد، بابا نان داد. امروز هم در طلیعه خواندن و نوشتن واژه آب قرار دارد اما آیا باز هم می توان نوشت بابا آب داد؟

روزهای گذشته، کهن شهر ما برازجان شاهد نارضایتی مردمان نجیب، سخت کوش، صبور و فرهنگ دوستش بود. مردمانی که در پایبندی به نظام و انقلاب رشادت ها ورزیدند و جانبازی ها کردند و بیشترین شهید استان بوشهر را به خود اختصاص دادند. در همه صحنه ها نقشی پر رنگ داشته و دارند. زبانزد مهربانی، مهمان نوازی و صبوری هستند. اما صبوری شان را بی تدبیری و عدم برنامه محوری و ناکارآمدی مدیران و تصمیم گیران به چالش کشید.

آنچه را که امروز شاهدیم ماحصل عدم وجود برنامه در ساختار مدیریتی است. هر مدیری باید برنامه کوتاه، میان و بلند مدت داشته باشد که آن برنامه بر اساس کار کارشناسی و پژوهشی مبتنی بر آمایش سرزمینی و نیاز سنجی منطقه ای باشد. مشکلات و معضلات و چالش های فرا روی خود را احصا و بسته پیشنهادی راهکارها را تدوین و نقشه راه را ترسیم و با ارایه به مقامات و نهادهای بالادستی درصدد تحقق اهداف و چشم اندازهای مدون اقدام کند اما آنچه را که امروز شاهدیم، دقیقا عکس این موضوع است.

سال ها دغدغه مندان و دلسوزان حوزه آب و محیط زیست فریاد برآوردند که فرصت سوزی نکنید و امروز که فرصت هست تدبیری اندیشه کنید و طرحی دراندازید و کاری کنید که فردا بسی زود می رسد و برای اقدام دیر خواهد شد .

باری، در پانزدهم مهرماه ۱۳۹۴ با همت جمعی از دانشگاهیان و صاحب نظران و با حمایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد دشتستان همایش مدیریت بحران آب و بحران مدیریت آب در شهر برازجان برگزار شد. در آن همایش علمی که پژوهشگران ملی و استانی و اساتید برجسته کشور از  دانشگاه های صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه شیراز و دانشگاه آزاد اسلامی به تبادل نظر و ایراد سخنرانی و ارایه مقالات پرداختند گفتگوها و مقالات ارزشمندی ارایه شد که ای کاش گوش شنوایی بود.

در آن همایش که دکتر علی احمدزاده دبیری آن را عهده دار بود متاسفانه از مسئولان استانی و شهرستانی که دعوت هم بودند کسی مشارکت نکرد و حضور نیافتند و فقط امام جمعه محترم برازجان و شهردار وقت و ریاست وقت شورای اسلامی شهر برازجان حضور یافتند و آنجا بود که به عمق فاجعه پی بردم که روزهای بسیار سخت و تنش آفرینی پیش رو خواهیم داست ولی هرگز فکر نمی کردم به چنین زودی، روی دهد .

دبیر همایش در مورد دلایل و انگیزه برگزاری همایش با اشاره به تغییرات اقلیمی در دنیای امروز اظهار داشت: سازمان ملل برای مناطقی که با خشکسالی و مشکلات ناشی از آن روبرو هستند برنامه هایی دارد و در کشور هم برای تمامی مناطق برنامه هایی تدوین و در دست اجراست که متاسفانه استان بوشهر با خشکسالی های پیاپی و فقدان برنامه ریزی و گفتمان مدیریت مشترک روبروست. سخنی که آنروز جدی گرفته نشد تا امروز این گونه برای تامین آب شهروندان شرمنده باشند .

در آن همایش ۴ محور کلی و تخصصی ۱- بحران آب، خشکسالی و تغییر اقلیم  ۲-  مدیریت منابع و مصرف آب  ۳- بحران آب و  کشاورزی  ۴- فناوری های نوین و بهینه سازی و بازیافت آب در نظر گرفته شده بود و مقالاتی هم در این زمینه ارایه شد که انصافا مقالاتی پژوهشی و بسیار ارزشمندی بودند. یکی از مهمترین مقالات توسط جابر مظفری زاده دانشجوی دکترای مهندسی آب دانشگاه شیراز و رییس تحقیقات شرکت آب منطقه ای استان بوشهر ارایه شد.

 وی در آن مقاله به بررسی روند عکس افزایش جمعیت و سرانه آب تجدید پذیر کشور در ۸۰ سال گذشته توضیحاتی داد و گزارشی از منابع آب مصرفی به تفکیک استانی سخن گفت و یاد آور شد که افزون بر ۹۰ درصد آب شرب استان بوشهر از استان های همجوار تامین می شود  و آن روز زنگ خطر را به صدا درآورد و بانگ برداشت که امروز روز کار است اما کو گوش شنوا؟

در مورد کاهش منابع آب سطحی در استان بوشهر و کاهش ۴۵ تا ۹۵ درصدی آورد سرشاخه رودخانه های شاپور و دالکی در استان فارس سخن گفت. او معتقد بود که بر اساس آمارها و داده ها تداوم خشکسالی هواشناسی و بزرگی آن منجر به خشکسالی هیدرولوژی، خشکسالی کشاورزی و نتیجتا خشکسالی اقتصادی برای کشاورزان و زارعین در پی خواهد داشت. همچنین از تاثیر توسعه برداشت ها و گسترش سطح زیر کشت در بالادست حوزه آبهای زیر زمینی که در کلیه دشت های استان دچار بیلان منفی و کسری مخزن هستیم به تفصیل به ارایه آمارها پرداخت. در مورد بحران جدی و شرایط قرمز در سفره های زیر زمینی دشت های جم و ریز هشدار داد و مسئولان نشنیدند که اگر شنیده بودند امروز این گونه نبود. او می گفت خشکسالی های کنونی تا ۳۰ سال آینده دوام خواهد داشت .

دکتر فریدون غضبان عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران در مقاله ای با عنوان ورود آب های زیر زمینی به بستر خلیج فارس به ریشه های بروز سوء مدیریت در وضعیت آب کشور پرداخت و سد سازی های پی در پی را بسیار خطرناک خواند. دکتر غضبان بر این باور بود علاوه بر تبخیر بخش زیادی از آب سدها، با بر هم خوردن اکوسیستم مشکلات ثانویه از جمله از بین رفتن تالاب ها و دریاچه ها را در پی خواهد داشت. وی تاکید داشت که در عین شوری زیاد آب خلیج فارس، ۲۰۰ چشمه آب شیرین در کف و ۲۵ چشمه آب کاملا شیرین در سواحل آن جریان دارند که برای چگونگی بهره مندی از این آب ها توضیحات مبسوطی ارایه دادند .

از دیگر سخنرانان دکتر سعدالله لاریجانی مدیر بخش انرژی مرکز توسعه و فناوری نیرو بود که آب و انرژی را در ۵۰ سال آینده دو مشکل اساسی از ۱۰ اولویت اصلی انسان دانست. وی در مورد اصلاح الگوی مصرف تاکید داشت و به مشکلات فرا روی کشورهای پر جمعیت دنیا مانند چین، هند، آمریکا و … پرداخت و اینکه این کشورها مبالغ بسیار هنگفت را در این حوزه اختصاص داده اند و برنامه های متنوعی برای نجات خود از بحران آب کشورشان دارند. او معتقد بود به عنوان راهکار در شرایط بحرانی می توان برنامه ریزی توسعه را بر اساس تجارب آموخته شده از تولید غذای بیشتر با آب کمتر از طریق آبیاری قطره ای و کاهش سطح زیر کشت، ایجاد گلخانه با استفاده از آب لب شور و کشاورزی با بازدهی بیشتر، بهبود مدیریت آب باران و آبیاری با آن، مدیریت حوضه های آبریز، قیمت گذاری آب بر اساس نوع محصول و الگو برداری از پروژه های موفق از گوشه و کنار دنیا انجام داد .

بله. آن روز همایشی علمی در بهترین سطح برگزار شد و انتظار می رفت مسیولان و مدیران و تصمیم گیران شهرستان و استان حضور یابند اما زهی خیال باطل. اگر سال ها پیش متولیان آب صدای دلسوزان و فعالان حوزه آب و محیط زیست را شنیده بودند و برای تحقیق و پژوهش و برنامه محوری ارزشی قایل بودند امروز گرفتار این وضعیت بحرانی نبودیم. بر لب دریا و تشنه لب بودن را آقایان چه توجیهی دارند؟

آن سال ها که نشنیدند و بی تدبیری کردند اما ای کاش امروز از وجود صاحب نظران و اندیشمندان حوزه آب همچون دکتر جابر مظفری زاده بهره می بردند و زمام امور را به دست با کفایت این عزیزان می سپردند تا دیگر شاهد این حوادث ناخوشایند نباشیم. تیرماه خشن و سختی را گذراندیم و ماه های خطرناک و سخت تری پیش رو داریم که باید بدون فوت وقت برای برون رفت از این شرایط اقدام عاجل کنند .

متاسفانه امروز هم بسته های پیشنهادی متولیان آب استان بوشهر در مسیر علمی و منطقی نیست. اظهارات مدیران مایه تاسف و حسرت و نشان از روند واپس گرایی و عدم نگاه توسعه ای است. وقتی فرمایش مدیران آب مبنی بر احداث آب شیرین کن ها بر روی سد شبانکاره و رودخانه شاپور و سد دالکی که سالها زمان می برد تا خود سد به بهره برداری برسد را می شنوی دلت خون می شود .

امروز در کشور دارند آب فلات مرکزی و شرق و شمال شرقی ایران را از خلیج فارس تامین می کنند و پروژه های آن در حال اجراست اما اینجا یعنی استان بوشهر باید بالغ بر ۹۰ درصد آب شرب از استان های همجوار باشد.

امروز بحران شدید بی آبی برازجان را با حفر چاه های متعدد آن هم در عمق بالای ۲۵۰ متری و کف شکنی های عمیق و اجاره چاههای کشاورزی باید رفع کنند !

این ها دردهای عمیق و مزمن مدیریتی حاکم بر حوزه آب است .

وضعیت مدیریت آب در استان بوشهر بسیار اسفناک و واپس گراست و انتظار داریم استاندار محترم و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی با جدیت و فوریت نسبت به این مهم اقدام فرمایند تا بیش از این شاهد نابسامانی ها و مشکلات در این حوزه نباشیم و اعتماد سلب شده مردم از مسیولان را اصلاح، ترمیم و جلب نمایند .

بحران آب بسیار خطرناک است و حتی مرز بحران را هم در نوردیده است و جای درنگ و مماشات ندارد. نگاه متولیان و تصمیم گیران حوزه آب و خصوصا استاندار محترم و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی باید از سطحی نگری به کلان نگری و از روش های موقتی و مسکنی به روش های ساختاری و بنیادین و از روزمرگی و تصمیمات آنی و در لحظه، به آینده نگری و چشم اندازی در افق های دور دست تغییر کند. امروز دیگر گاه آزمون و خطا نیست. فرصت ها را به سبب بی برنامگی و بی تدبیری به تهدید مبدل کردیم و اگر امروز عزمی راسخ و اراده ای استوار برای برون رفت از این وضعیت اسفبار نباشد به یقین فردا و فرداها دیگر هیچ کاری نمی توان کرد .

فرجام سخن اینکه آب و محیط زیست را اولین و مهم ترین اولویت بدانید و نقشه راه و برنامه راهبردی عملیاتی را بر اساس نظرات و نسخه های متخصصین و صاحب نظران حوزه آب و محیط زیست تدوین کنید و از خودمحوری و عدم مشورت پذیری پرهیز شود تا بتوان در سایه همدلی، همراهی، خرد جمعی، مشورت پذیری و برنامه محوری تهدید موجود در حوزه آب را به فرصت و ظرفیت مبدل ساخت .

داریوش محبی

کنشگر محیط زیست