دشتستان بزرگ : فارین پالیسی در این رابطه می‌نویسد: «ایران در وضعیت خشک و بحرانی از حیث منابع آبی قرار دارد. انتظار می‌رود که سال جاری در ایران، در زمره خشک‌ترین سال‌ها در ۵۰ سال اخیر باشد. از جمعیت ۸۵ میلیون نفری ایران، حدودا ۲۸ میلیون نفر از آن‌ها در مناطقی زندگی می‌کنند که از حیث منابع آبی، تحت‌فشار هستند (اغلب این مناطق در مرکز و جنوب ایران واقع شده اند). “امنیت آبی” تقریبا تمامی بخش‌ها و طبقات جامعه ایران از خانوار‌های شهری تا جوامع کشاورزیِ روستایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

به گزارش دشتستان بزرگ  به نقل از فرارو؛ در طی دهه گذشته، مقام‌های ایرانی سرمایه گذاری‌های سیاسی و مالی زیادی را جهت مقابله با بحران رو به رو شدِ امنیت آبی در این کشور انجام داده اند. تلاش‌های آن‌ها طیفی از ابتکار‌ها نظیر استفاده از “دستگاه‌های آب شیرین کن” و انتقال آب از خلیج فارس به استان‌های تشنه ایران (مخصوصا استان‌های مرکزی این کشور) را در بر می‌گیرد. این طرح ملی انتقال آب که هم اکنون نیز در جریان است، دربرگیرنده چهار خط تامین آب و شمار قابل توجهی از کارخانه‌های آب شیرین کن است. پیش بینی می‌شود که این پروژه، ارزشی بالغ بر ۲۸۵ میلیارد دلار داشته باشد و تا سال ۲۰۲۵ کامل شود. مقام‌های ایرانی همچنین انتظار دارند که این پروژه موجب ایجاد حدودا ۷۰ هزار شغل نیز شود.

آبِ شیرین در ایران (آبی که توسط دستگاه‌های آب شیرین کن تولید می‌شود) مورد استفاده صنایع سنگین این کشور و مخصوصا بخش کشاورزی آن است (بخش کشاروزی در ایران، حدودا ۹۰ درصد از کل مصرف آب در این کشور را شامل می‌شود). استفاده از این نوع از آب، از منابع آبِ زیرزمینی ایران که می‌توانند منابع آب را برای جوامع روستایی ذخیره کنند، حراست می‌کند و از جابجایی بیشتر در این کشور از روستا‌ها به شهر‌ها و دیگر مناطقی که امکانات ضعیف دارند نیز جلوگیری می‌کند (این مساله می‌تواند روند مهاجرت از روستا‌ها به شهر‌ها را کاهش دهد).

در بخش‌هایی از ایران، کمبود آب موجب ایجاد تنش‌هایی شده که این مساله حاکی از آن است که بحران آب در ایران، بحرانی چندلایه و پیچیده است.

از سویی، برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که توانایی ایران در مقابله با بحران آبی این کشور، تا حد زیادی با چالش‌های آن در عرصه سیاست خارجی این کشور ارتباط دارد. بحران کنونیِ آب در ایران، صرفا نتیجه وقوع خشکسالی‌های متعدد در این کشور (در سال‌های اخیر) نیست، بلکه این بحران تا حد زیادی تحت تاثیر وضع تحریم‌های گسترده علیه ایران (مخصوصا از سوی آمریکا) نیز است. تحریم‌هایی که در نوع خود در عرصه بین المللی کم سابقه هستند. این مساله موجب شده تا توان مالی ایران و همچنین توانایی آن در دسترسی به آخرین فناوری‌های مرتبط با مدیریت منابع آب، به شدت کاهش یابد و در نهایت زمینه برای وقوع بحران آبی در این کشور هموار گردد.

در عین حال، تلاش‌های دولت آمریکا در متوقف ساختن صادرات نفت ایران نیز موجب شده تا تهران به دنبال راه‌های جایگزین جهت کسب درآمد باشد. از میان این راه ها، صنایعی که شدیدا به آب وابسته هستند نظیر صنایع پتروشیمی، معدن، و فولاد، در ایران رشد قابل توجهی داشته اند (این صنایع، از جذابیت زیادی در عرصه بین المللی برخوردارند و بسیاری حاضرند جهت تامین نیاز‌های خود از ایران، خطر نقض تحریم‌های بین المللی را به جان بخرند).

به بیان دیگر، شرایط خاصی که از حیث اقتصادی برای ایران به وجود آمده، عملا جهت گیری تولید اقتصادی آن را به مسیری سوق داده که مصرف آب این کشور را افزایش داده و به نوعی، بحران آب در ایران را به سمت وخیم شدنِ هر چه بیشتر سوق داده است. سال ۲۰۰۰، قبل از اینکه ایران با طیف گسترده‌ای از تحریم‌ها رو به رو شود، بخش‌های صنعت و معدن این کشور، حدودا ۱.۲ درصد از مصرف سالانه آب ایران را به خود اختصاص می‌دادند. پیش بینی می‌شود که این سهم، به سه درصد در سال ۲۰۲۱ برسد. در استان اصفهانِ ایران، استانی که میزبان بسیاری از صنایع سنگین این کشور است، اغلب رودخانه‌های مهم در معرض خشک شدن و مرگِ قطعی قرار دارند.

در این چهارچوب و با توجه به افزایش مصرف قابل توجه آب در ایران، تلاش‌های بسیار کمی جهت کاهش‌یافتن مصرف عمومی آب در ایران انجام شده است. بر اساس آخرین اطلاعاتی که از سال ۲۰۱۱ در مورد ایران و مصرف آب این کشور وجود دارد، سرانه مصرف آب در ایران روزانه ۵۱۰۰ لیتر عنوان شده که این آمار، به آمارِ کشور‌هایی نظیر فرانسه، دانمارک، و سوئیس شباهت دارد.

کشور‌هایی که با هیچکدام از چالش‌های آبی شبیه به ایران دست و پنجه نرم نمی‌کنند (میزان استفاده سرانه آب در ایران، از بسیاری از کشور‌های که با بحران آب در خاورمیانه دست و پنجه نرم می‌کنند نیز بالاتر است). در نقطه مقابل، ایران سعی کرده تا منابع آبی بیشتری را در خدمت نیاز‌های خود درآورد که در این چهارچوب، استفاده از دستگاه‌های آب شیرین کن (نمک زدایی کردن آب)، یکی از مهمترین راهکار‌هایی است که در ایران به صورت مدام به آن اشاره می‌شود.

ایران در بحث استفاده از دستگاه‌های آب شیرین کن، یک بازیگرِ تازه وارد است. دولت‌های عربِ حاشیه خلیج فارس سال هاست که از دستگاه‌های آب شیرین کن برای تامین منابع آبی خود استفاده می‌کنند (دلیل آن هم این است که این کشورها، منابع جایگزینِ قابل توجهی ندارند). این دسته از کشورها، حدودا ۵۵ درصد از نیاز‌های آبی خود را از طریق استفاده از دستگاه‌های آب شیرین کن تامین می‌کنند. نرخ کنونی تامین آب از طریق دستگاه‌های آب شیرین کن در ایران حدودا “یک دهمِ درصد” است با این حال، تهران امیدوار است که به نحو قابل توجهی این رقم را افزایش دهد تا جبرانِ کمبود بارش‌های سالیانه را از این طریق انجام دهد.

در شرایط کنونی، حدودا ۸۵۰ ایستگاه آب شیرین کن در منطق خلیج فارس فعال هستند که در این میان، از ۱۰ ایستگاهِ آب شیرین کن بزرگ در جهان، ۸ ایستگاه در این منطقه قرار گرفته است (این ایستگاه‌ها عمدتا در عربستان سعودی و امارات قرار دارند). با این همه، استفاده گسترده از دستگاه‌های آب شیرین‌کن، مناظرات و مباحثات گسترده‌ای را در مورد مسائل زیست محیطی نیز برانگیخته است. ساخت و ایجاد ایستگاه‌های آب شیرین کن، برداشت قابل توجه از آب دریاها، و تخلیه بسیاری از ضایعات مرتبط با استفاده از دستگاه‌های آب شیرین‌کن به دریا، بدون تردید تاثیرات قابل توجهی را بر اکوسیستمِ دریایی از خود برجا خواهد گذاشت. از سویی، این فرآیند بسیار انرژی‌بر است و در نوع خود به افزایش تولید گاز‌های گلخانه ای، کمک قابل توجهی می‌کند.

در شرایط کنونی بر اساس آخرین آمارها، جدای از تاسیسات آب شیرین‌کنِ موجود در منطقه خلیج فارس، ده‌ها پروژه دیگر نیز با هزینه حدودا ۱۰۰ میلیارد دلار در دست انجام هستند که می‌توانند بر تبعات زیست محیطی استفاده از آب شیرین کن ها، بیش از پیش بیفزایند. اگر ایران نیز در بحث استفاده از دستگاه‌های آب شیرین کن با قدرت وارد شود، این آسیب‌های زیست محیطی احتمالا بیشتر نیز خواهند شد (این مساله مخصوصا با توجه به جمعیت قابل توجه ایران، بیش از پیش از اهمیت برخوردار می‌شود).

باید توجه داشت که ایران و کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس، یک دیدگاهِ امنیت محور را به مسائل آبی دارند. این مساله تا حدی امکان شکل گیری همکاری‌های آبی میان آن‌ها و همچنین مدیریت تبعات زیست محیطی استفاده از دستگاه‌های آب شیرین کن را تضعیف می‌کند. این مساله آن هم در شرایطی که اساسا ایران و کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس، به دلیل زندگی در یک محیط مشترک، با چالش‌هایی مشترک نیز مواجه هستند، به هیچ عنوان نکته مثبتی نیست.

با این حال، تحولات اخیر در روابط ایران با عربستان و امارات متحده عربی و حرکت آن‌ها به سمت تنش زدایی، می‌تواند زمینه‌هایی را برای تقویت امید (جهت همکاری در مسائل آبی و زیست محیطی) به دنبال داشته باشد. اگرچه انتظار می‌رود مخصوصا گفتگو‌های ایران با عربستان، عمدتا معطوف به “بحران یمن” باشد و رایزنی در مورد مسائل زیست محیطی، در زمره آخرین اولویت‌ها باشد، با این حال صِرف بحث میان ایران و کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس در این رابطه نیز امیدوار کننده است و بایستی به مثابه یک تحول مثبت در نظر گرفته شود. با این همه، همکاری‌های ایران و کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس در مورد مسائل آبی می‌تواند زمینه مناسبی را برای تسهیل همکاری‌ها میان دو طرف در حوزه‌های دیگر نیز فراهم کند.

در این چهارچوب، دولت بایدن و نماینده ویژه آن در مسائل آب و هوایی یعنی “جان کری” نیز می‌توانند نقش قابل ملاحظه‌ای بازی کنند و زمینه را برای همکاری‌های آبی و زیست محیطی ایران و کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس هموار کنند. هنگامی که جان کری در ماه آپریل سال جاری میلادی، از امارات جهت شرکت در “نشست گفتگوی آب و هوایی منطقه ای” بازدید کرد، وی با نمایندگانی از امارات، کویت، مصر، بحرین، قطر، عراق، اردن، سودان و عمان، دیدار کرد. در این نشست غیبت ایران کاملا آشکار و ملموس بود. این مساله و رویه بایستی هر چه سریع‌تر اصلاح شود و الا منطقه خلیج فارس با چالش‌های زیست محیطی قابل ملاحظه‌ای رو به رو خواهد شد.

در شرایط فعلی که دولت بایدن و کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس به دنبال تنش زدایی با ایران و توسعه همکاری‌ها با آن هستند، عرصه همکاری هایِ زیست محیطی و مبارزه با چالش‌های آب و هوایی، می‌تواند عرصه‌ای مناسب جهت ایجاد روابط برد و برد برای تمامی طرف‌ها و تامین منافع آن‌ها باشد».