این شاه کبرای نر در حال خوردن یک شاه کبرای ماده است. اما آیا امکان دارد که یک مار دُم خودش را بخورد؟

طبیعت بی‌رحم است. شکی در آن نیست. برخی از موجودات برای تغذیه، تولید مثل و حتی سرگرمی از انواع شکنجه‌های مخوف علیه موجودات دیگر استفاده می‌کنند. “همنوع خواری” یا کانیبالیسم بین برخی از گونه‌های دنیای حیوانات رواج دارد؛ بدان معنا که یک جانور، عضو دیگر گونه خود را برای تغذیه و یا تصاحب قدرت می‌خورد. اما یک رفتار عجیب دیگر در بین موجودات زنده مشاهده می‌شود: گاهی اوقات برخی از حیوانات بخشی از بدن خودشان را می‌خورند. این رفتار بسیار عجیب “خود خواری” یا اُتو کانیبالیسم (autocannibalism) نامیده می‌شود.

به همین خاطر ما از خوانندگان خود پرسیدیم که آیا تاکنون چیزی در مورد اتو کانیبالیسم شنیده‌اند؟ سلینا پاسخ داد: «بعید می‌دانم که جانوری تعمداً بخشی از بدن خودش را برای تغذیه کردن استفاده کند. شاید برخی از جانوران برای رهایی از دام و تله بخشی از پا یا حتی دُمشان را بجوند.» این مسئله خوشبختانه یا متاسفانه صحت دارد! چندین مرتبه گزارش شده که سگ‌ها، خرس‌ها و شامپانزه‌ها برای رهایی از یک تله، بخشی از پوست، عضله، تاندون‌ها و یا حتی استخوانشان را می‌جوند. نمونه دیگر پلنگ نگون‌بختی است که تصاویرش در سال ۲۰۰۷ منتشر شد. آن پلنگ در پارک ملی تسو نیلو در سوماترای مرکزی یکی از پنجه‌هایش را جوید تا خودش را از تله رها کند.

با چه منطقی سازگار است؟

این رفتار گرچه برای ما بسیار عجیب است ولی برای جانوران منطقی به نظر می‌رسد: هر چه نباشد، از دست دادن یک عضو بدن بهتر از مرگ و به دام افتادن است! اما حتی اگر این منطق را هم بپذیریم، جانوران دیگری در حیات وحش وجود دارند که به دلایل کمترْ منطقی از بدن خودشان تغذیه می‌کنند.

موردی که مغزش خودش را می‌خورد!

ویلیام ترل نیز پاسخ داد: «آب دزدک دریایی مغز خودش را به عنوان یکی از مراحل چرخه حیاتش می‌خورد.» آب دزدک دریایی (Sea squirts) از زیرشاخه‌های دُم‌طنابداران به حساب آمده و جانورانی دریا زی کوچک با پوششی سیلیسی هستند. بدن این جانور دارای یک کیسه و دو لوله برای ورود و خروج آب می‌باشد که تصفیه آب در داخل کیسه آن صورت می‌گیرد. آن‌ها به لحاظ ساختار کاملا ساده بوده و در اقیانوس زیست می‌کند. زندگی آن‌ها به شکل یک لارو شناگر آغاز شده و ظاهرشان نیز شبیه بچه وزغ است. هر لاروْ سپس به صخره یا یک سطح دیگر متصل شده و پس از آن دیگر هرگز تکان نمی‌خورد. آب دزدک دریایی درست شبیه کرم پیله‌ساز، متحمل دگردیسی شدیدی شده و کاملا متفاوت می‌شود. یک آب دزدک دریایی بالغ چیزی شبیه کیسه برآمده است که از طریق فیلتر کردن آب‌های مجاور تغذیه می‌کند. سبک زندگی متفاوت لارو آب دزدک دریایی و نمونه بالغ آن بدان معناست که این جانوران از لحاظ داخلی نیز کاملا تغییر می‌کند.

جان بیشاب، عضو انجمن بیولوژیکی جانوران دریایی، در پاسخ به سوال ما گفت: «بدن لارو آب دزدک دریایی ساختار کاملا ساده‌ای دارد: یک رشته عصبی در پشت این جانور قرار دارد که شبیه ستون فقرات جانوران پیچیده‌تر از لحاظ ساختاری است. در سر این رشته عصبی، توده‌ای از یاخته‌های عصبی یا “وزیکول مغزی” و همچنین اندام‌هایی برای درک نور و جاذبه وجود دارد که به جانور کمک می‌کند محلی برای ادامه زندگی پیدا کند.» بیشاپ در ادامه می‌گوید: «اما اکثر آن ساختار همزمان با بلوغ جانور از بین می‌رود، زیرا آب دزدک دریایی بالغ برای ادامه زندگی دیگر نیازی به اندام‌های حسی، رشته عصبی و یا حتی دُمش ندارد و به همین دلیل آن‌ها را مجددا می‌مکد. سپس وزیکول مغزی این جانور ساکن به توده مغزی بدل شده که فقط در امر تغذیه آن را یاری می‌کند.» رفتار آب دزدک دریایی آنقدرها که به نظر می‌رسد “خون خوارانه” نیست! اینگونه نیست که جانور فقط مغز ساده‌اش را “بخورد” یا “هضم کند،” چرا که آن را به اندام مفیدتری تبدیل می‌کند. جنایت بزرگتر

با این وجود، جانورانی هستند که مرتکب جنایت علیه خودشان می‌شوند! جان الن گرلاک این چنین پاسخ می‌دهد: «ماری که مارهای دیگر را می‌خورد (مثل شاه کبرای و موش) ممکن است به اشتباه شروع به خوردن دُم خودش کرده و سرانجام خودش را ببلعد. واژه یونایی “اوروبروس” برای آن وجود دارد.» [اوروبروس یا دُنب‌خوار نمادی باستانی از مار یا اژدهایی است که دم‌اش رو می‌خورد. این نماد، نشان‌دهنده چرخه ابدی تناسخ یا ابدیت است. این نماد به طور گسترده در نمادهای مکتب گنوسی، کیمیاگری و مکتب هرمسی به کار رفته است.] کاربر دیگری که حالا نظرش را از روی فیسبوک پاک کرده، نوشته بود: «آن مار (تصویر اول) نیمی از بدن خودش را خورده و به خاطر خفگی مرده است.» اما آیا ماری به این کودنی وجود دارد که دم خودش را با غذا اشتباه بگیرد؟

سالی ساوث، عضو موزه استرالیای جنوبی در آدلاید، می‌گوید: «اکثر مارها توسط حس حرارتی طعمه‌هایشان را پیدا می‌کنند. به همین خاطر، به ندرت پیش می‌آید که دم خودشان توجهشان را جلب کند. اما برخی از مارها از روش “به دام اندازی دُمی” (محکم تکان دادن دم) توجه طعمه را جلب می‌کنند. حتی برخی از مارها هنگام هیجان زدگی این کار را انجام می‌دهند. مارها مغز کوچکی دارند و رفتارشان به جای پیش‌کنشگری، واکنشی است. به همین دلیل، تکان دادن دم ممکن است باعث شود که آن مار فکر کند شکار را دیده است.» جیمز مورفی، عضو موزه ملی تاریخ طبیعی واشنگتن آمریکا (متعلق به موسسه اسمیتسونین) نیز می‌گوید: «یک بار یک شاه کبرا داشتیم که داشت پوست می‌انداخت و پوستش هنوز از قسمت دم به او وصل بود. مار اما شروع به خوردن پوستش کرد. سپس داشت بدن خودش را از قسمت دُم می‌بلعید که خوشبختانه من سر رسیدم.» پیشنهاد مورفی برای حل مسئله این است که «بوی شکار به جای مانده بر روی بدن مار، مخصوصا هنگام بلعیدن، می‌تواند موجب سردرگمی مار شود و آن مار بدن خودش را با طعمه اشتباه بگیرد.» گاهی اوقات پیش می‌ِآید که مارها خودشان را بخورند، اما این اتفاقا تعمدی به نظر نمی‌رسد. جانوران نزدیک به انسان

پدیده اتوکانیبالیسم در مورد جانوران نزدیک‌تر به انسان چگونه است؟ علی‌الخصوص آیا پستانداران نیز خودشان را می‌خورند؟

چریتی یانگ نیز از طریق فیسبوک به ما جواب داد که «ممکن است حیوانات بنا به دلایل مختلفی بخشی از بدنشان را بخورند… مثلا جانورهایی مثل گربه‌ها پس از زایمان جفت خواری می‌کنند.» سینتیا کویل، پژوهشگر دانشگاه پزشکی شیکاگو می‌گوید: «این رفتار کاملا آشنا است. اغلب پستانداران، جفت و همچنین مایع آمنیوتیک خود را هنگام بارداری و پس از زایمان می‌خورند. چندین فرضیهدر این مورد وجود دارد که نشان می‌دهد این کار مفید است.» جفت خواری در انسان!

مارک کریستال، محقق دانشگاه بوفالوی آمریکا نیز می‌گوید: «جفت خواری می‌تواند نشانه‌ی خلاص شدن مادر از درد باشد.» کریستال بیشتر در مورد خزندگان تحقیق می‌کند اما بر روی مورد عجیب دیگری نیز تحقیق کرده است: «برخی از زنان [و مردان] جفت خود را می‌خورند.» کویل و گروهش در سال ۲۰۱۵ بر روی پدیده “جفت خواری انسان” تحقیق کردند و دریافتند که این اتفاق نادر است. آن‌ها همچنین متوجه شدند که برخلاف ادعای برخی مبنی بر سنتی و طبیعی بودن جفت خواری در انسان، این پدیده نسبتا مدرن است! کویل می‌گوید: «ما نتوانستیم هیچ مورد تاریخی از جفت خواری انسان را در فرهنگ‌های مختلف بیابیم. به نظر می‌رسد که این عمل پدیده‌ای مدرن باشد و بیشتر در جوامع غربی رخ دهد.»

خانم کویل در ادامه می‌افزاید که برخلاف ادعای مطرح شده، هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد خوردن جفت انسان پس از زایمان سودمند است. در آخر، وی اضافه کرد: «مدافعان جفت خواری در انسان اغلب از پژوهش‌های انجام شده بر روی حیوانات برای توجیه این مسئله برای سودمند بودن آن در انسان‌ها استفاده می‌کنند. اما فواید مذکور از جمله جلوگیری از افسردگی پس از زایمان و همچنین افزایش شیردهی و انرژی مادر، حتی در مطالعات انجام شده بر روی حیوانات هم هرگز تایید نشده است. به همین خاطر، شاید بتوان گفت که جفت خواری در انسان تنها اثر دارونمایی دارد.»