سبزی‌ها جز اصلی‌ترین ماده غذایی روزانه بشر به شمار می‌روند. سبزیجات حاوی میزان بالایی از مواد مغذی مورد نیاز بدن هستند که در صورت مصرف نکردن آن‌ها فرد دچار بیماری‌هایی می‌شود. امروز بسیاری از پزشکان و متخصصان با آزمایشات و مطالعات علمی به فواید این گیاهان معطر و خوش طعم پی بردند و همیشه افراد را به مصرف سبزیجات بیشتر در رژیم غذایی تشویق می‌کنند. در این مطلب قصد داریم شما را با خواص یکی از مفیدترین سبزی‌های دنیا آشنا کنیم. گشنیز این سبزی خوش عطر و طعم دارای فواید بسیاری است که امروز در مصارف مختلف از جمله آشپزی، پزشکی و صنعتی کاربرد‌های فراوانی دارد.

گیاه‌شناسی

گشنیز یا جعفری چینی گیاهی یک‌ساله با نام انگلیسی Coriander با نام علمی Coriandrum sativum و از خانواده Umbelliferae یا چتریان است. رازیانه، شوید، جعفری، کرفس، زیره، گلپر و هویج از خانواده گیاه گشنیز هستند. برخی منشا این سبزی را به نواحی جنوب غرب آسیا و مدیترانه نسبت می‌دهند. گشنیز گیاهی مقاوم است و در بیشتر مناطق کشورمان قابلیت کاشت و پرورش را دارد.

بخش مورد استفاده

برگ و میوه رسیده و خشک شده از قسمت‌های قابل مصرف گیاه گشنیز است. از برگ‌های گشنیز به صورت تازه یا خشک شده معمولا به عنوان سبزی معطر در انواع خورش، سوپ، سالاد و آش‌ها استفاده می‌کنند. تخم گشنیز یا میوه خشک شده گشنیز در موارد مختلفی از جمله ادویه غذا، تهیه شیرینی، ترکیب قوتو و دمنوش‌ها کاربرد دارد. میوه گشنیز سرشار از مواد مغذی است. این گیاه دارویی به دلیل داشتن ماده موثر یا اسانس و ترکیب اصلی لینالول دارای اهمیت به‌سزایی در صنایع داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی، نوشابه و شکلات سازی است. از میوه یا تخم گشنیز روغنی تهیه می‌کنند که در سلامتی و تقویت پوست و مو نقش مهمی دارد.

طبع گشنیز

طبع گیاه گشنیز سرد و خشک است، به همین دلیل مردم جنوب کشورمان پودر تخم گشنیز را با حلوا خرمایی ترکیب می‌کنند تا طبع گرم خرما را خنثی کنند.

ارزش دارویی

گشنیز منبع خوبی از آنتی‌اکسیدان‌ها، فیبر غذایی، منگنز، آهن، منیزیم، فسفر، کلسیم، پتاسیم، تیامین، نیاسین، کاروتن، ویتامین C، ویتامین K، ویتامین A و پروتئین است.

خواص سبزی گشنیز و تخم گشنیز

برای بهره بردن از خواص گشنیز می‌توانید برگ‌های سبز این گیاه را در سالادها، خورش، سوپ و دمنوش‌ها به کار ببرید. از تخم گشنیز به صورت آسیاب شده نیز می‌توانید به عنوان ادویه یا طعم دهنده به انواع غذاها، حلوا و شیرینی‌ها اضافه کنید. در ضمن روغن و عرق این گیاه معطر در بازار موجود است.

گشنیز مفید برای دیابت

در طب سنتی از دانه، روغن و عصاره یا عرق گشنیز برای کاهش میزان قند خون در افراد دیابتی استفاده می‌کنند. آزمایشات مختلف نیز این کاهش قند خون را به اثبات رسانده است. در یک آزمایش که بر روی موش‌های مبتلا به دیابت و چاقی انجام گرفت، دریافتند که پس از مصرف عصاره دانه‌های گشنیز میزان قندخون در موش‌ها به طور چشم‌گیری کاهش یافته بود. یک مطالعه دیگر نشان داد که مصرف عصاره تخم گشنیز در موش‌های مبتلا به دیابت باعث کاهش قند خون و افزایش ترشح انسولین می‌شود. این سبزی خوش طعم ممکن است برای افرادی که دچار قند خون پایین هستند خطرناک باشد؛ چراکه گیاه گشنیز اثربخشی بالایی دارد.

گشنیز سبزی ضد‌التهاب

گیاه گشنیز دارای چندین نوع آنتی‌اکسیدان است که سلول‌ها را از آسیب رادیکال‌های آزاد حفظ می‌کند. مطالعات اخیر ثابت کرد که آنتی‌اکسیدان‌های گیاه گشنیز در درمان التهابات در بدن موثر هستند. این ترکیبات شامل ترپنین، کوئرستین و توکوفرول‌هاست که همگی دارای اثرات ضد سرطانی، ضدپیری، ضد التهابی، تقویت کننده سیستم ایمنی و محافظ عصبی هستند. اخیرا آزمایشی برای اثبات اثر ضد‌التهابی و ضد سرطانی گیاه گشنیز انجام گرفته است که مشخص کرد عصاره گیاه گشنیز رشد سلول‌های سرطان ریه، پروستات، سینه و روده را کند می‌کند.

سلامت قلب و درمان فشار خون با گشنیز

گیاه گشنیز با ترکیبات خود می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی مانند فشار خون بالا و کلسترول بد را کاهش بدهد. عرق گشنیز ادرار آور است و به بدن شما کمک می‌کند تا سدیم اضافی را دفع کنید. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که گشنیز می‌تواند به کاهش کلسترول نیز کمک کند. مطالعه‌ای بر روی موش‌هایی که دانه‌های گشنیز به آن‌ها داده شده بود، نشان داد که سطح LDL آن‌ها کاهش و میزان HDL آن‌ها افزایش پیدا کرده بود. تخم گیاه گشنیز موجب کاهش مصرف نمک می‌شود؛ چراکه جایگزین مناسبی برای مزه دادن به غذاهاست. شما می‌توانید از پودر تخم گشنیز در ترکیبات ادویه غذا استفاده کنید.

روغن گشنیز مفید برای دستگاه گوارش

روغن استخراج شده از دانه‌های گشنیز برای هضم راحت و سلامت دستگاه گوارش مفید است. یک مطالعه ۸ هفته‌ای بر روی ۳۲ بیمار مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر نشان داد که مصرف ۳۰ قطره روغن گشنیز سه مرتبه در روز در مقایسه با گروه دارونما، درد شکم، نفخ و ناراحتی معده را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. از عرق گشنیز به عنوان داروی اشتهاآور در طب سنتی ایران استفاده می‌شود.

گیاه گشنیز ضد‌عفونی کننده قوی

گشنیز حاوی ترکیبات ضد میکروبی است که در درمان برخی عفونت‌ها و بیماری‌های ناشی از باکتری‌هایی غذایی موثر است. ترکیبی در گیاه گشنیز است که می‌تواند باکتری‌هایی نظیر سالمونلا را از بین ببرد. این نوع باکتری سالانه بسیاری از انسان‌ها را دچار مسمومیت غذایی می‌کند. طبق آزمایشات صورت گرفته استفاده از پودر تخم گشنیز به عنوان ادویه در درمان عفونت‌های مجاری ادرار نیز مفید است. در طب سنتی از روغن تخم گشنیز برای تسریع در درمان زخم‌های سطحی استفاده می‌کنند.

گشنیز داروی ضد صرع

مطالعات اخیر که در دانشگاه کالیفرنیا انجام گرفته نشان می‌دهد، گشنیز حاوی ماده‌ای است که خاصیت ضد تشنج دارد و می‌تواند برای بیماران مبتلا به صرع مفید باشد. صرع یک اختلال عصبی است که منجر به تشنج می‌شود. بر اساس مطالعات تشنج‌های بیماری صرع با استفاده از کانال‌های پتاسیم KCNQ در مغز تنظیم می‌شوند و مولکول‌های گشنیز به نام dodecenal بر این کانال‌ها تأثیرگذار هستند. گیاه گشنیز یک کلاس از کانال‌های پتاسیم را در مغز فعال می‌کند و از این طریق بر کنترل تشنج تأثیرگذار است.

در واقع ترکیبات dodecenal به بخش خاصی از کانال‌های پتاسیم متصل می‌شوند و تحریک‌پذیری سلولی را کاهش می‌دهند. آزمایش روی مدل‌های حیوانی نیز نشان می‌دهد که این مولکول قادر به تأخیر تشنج است و می‌تواند به عنوان یک داروی ضد تشنج مورد استفاده قرار گیرد.

درمان جوش و لکه صورت با گشنیز

گشنیز یک سبزی موثر برای زیبایی و درخشندگی پوست است. گیاه گشنیز خاصیت ضد التهابی دارد و پوست را شفاف و خنک می‌کند. این سبزی موجب تعادل چربی پوست می‌شود و به درمان جوش‌ها و رفع لکه‌های حاصل از جوش صورت کمک می‌کند. برای درمان جوش و رفع لکه‌های روی پوست می‌توانید از ماسک گشنیز استفاده کنید. ترکیب گشنیز و خیار که خنک کننده هستند و جو دو سر که ضد التهاب است، پوست اکنه‌ای و ملتهب را تسکین می‌دهد.

ماست نیز حاوی اسید لاکتیک است و باعث لایه برداری و روشن شدن پوست می‌شود. برای ساخت این ماسک ۱ قاشق غذاخوری ماست، یک چهارم پیمانه گشنیز تازه یا آب گشنیز، ۲ قاشق غذاخوری پودر جو دو سر و یک هشتم پیمانه خیار رنده شده را با هم ترکیب کنید. ماسک را به صورت و گردن بزنید و اجازه بدهید ۲۰ دقیقه روی صورت بماند. سپس با آب ولرم بشویید.

گشنیز مفید برای چشم‌ها

این سبزی خوش عطر برای سلامتی چشم‌های‌مان بسیار مفید است. برگ‌های گشنیز سرشار از ویتامین A، ویتامین C، ویتامین E و کارتنوئیدهاست. مطالعات اخیر تایید کرده‌اند که مصرف روزانه گشنیز می‌تواند بیماری دژنراسیون ماکولا چشمی که با افزایش سن ایجاد می‌شود و همچنین بیماری التهاب ملتحمه چشم را به تاخیر بیندازد.

تخم گشنیز برای درمان رینیت آلرژیک

رینیت آلرژیک مجموعه‌ای از علائمی است که با درگیری بینی ایجاد می‌شود. این علائم زمانی به وجود می‌آیند که مواد آلرژی‌زا مانند گرد و غبار یا گرده گل و گیاهان با تنفس به داخل بینی راه پیدا کنند. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که ترکیبات فلاونوئیدی و فنولی در عصاره بذر گشنیز سبب بهبودی در علائم رینیت آلرژیک همچون آبریزش و سوزش حفره بینی می‌شوند. چشم‌ها نیز در صورت ارتباط با مواد حساسیت‌زا ممکن است دچار خارش، سوزش، قرمزی و آبریزش شوند.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته عصاره تخم گشنیز برای آبریزش چشم نیز مفید است. برای درمان آبریزش چشم با تخم گشنیز ابتدا دو قاشق غذاخوری تخم گشنیز را به ۲۵۰ میلی لیتر آب اضافه کنید. این ترکیب را بر روی حرارت ملایم قرار بدهید تا بجوشد. سپس اجازه دهید جوشانده خنک شود. پس از صاف کردن جوشانده دستمالی را با آن آغشته کنید و به مدت ۲۰ دقیقه روی چشم‌های‌تان قرار بدهید.

گشنیز برای سلامت استخوان‌ها

در طب سنتی همیشه از گیاه گشنیز برای رفع پوکی استخوان استفاده می‌شده است. گیاه گشنیز و تخم گشنیز به عنوان منبع غنی کلسیم، پتاسیم، منگنز، منیزیم و آهن، برای تقویت و سلامت استخوان‌ها بسیار مفید است. گشنیز جز قوی‌ترین گیاهان و سبزیجات در درمان پوکی استخوان به شمار می‌رود. استفاده مداوم از پودر تخم گشنیز در ادویه جات و شیرینی‌ها و مصرف روزانه گشنیز تازه به عنوان سبزی می‌تواند به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند.

فواید دیگر گیاه گشنیز و تخم گشنیز

• گشنیز به عنوان سبزی ضد عفونی کننده دارای خاصیت ضد قارچی و ضد‌التهابی است که برای درمان بیماری‌های پوستی از جمله قارچ پوستی و اگزما مفید است.
• گیاه گشنیز به دلیل داشتن میزان بالایی از ویتامین‌ها از جمله ویتامین C موجب تقویت سیستم ایمنی بدن و درمان سریع سرماخوردگی می‌شود.
• آب گشنیز برای باز شدن صدا قبل از سخنرانی بسیار موثر است.
• گیاه گشنیز سرشار از فیبر است. استفاده مداوم از گشنیز به عنوان سبزی تازه می‌تواند موجب لاغری شود. استفاده از فیبر‌ها با کاهش اشتها همراه است.
• گیاه گشنیز خاصیت ادرارآور دارد، به همین خاطر است که متخصصان طب سنتی برای دفع سنگ کلیه استفاده از گشنیز و عرق گشنیز را توصیه می‌کنند.
• عرق گشنیز عفونت‌های مجاری ادرار را برطرف می‌کند.
• گیاه گشنیز و تخم گشنیز خاصیت قوی آرامش بخش دارند که می‌تواند برای درمان بی‌خوابی و استرس مفید باشد.
• گشنیز تازه می‌تواند برای درمان یبوست مفید باشد.
• عرق گشنیز ممکن است برای درمان آفت دهان موثر باشد.

عوارض مصرف بیش از حد گشنیز، تخم گشنیز و فرآورده‌های آن

• گیاه گشنیز قاعده‌آور است؛ درنتیجه مصرف بیش از حد سبزی گشنیز، تخم گشنیز و عرق گشنیز برای بارداری خطرناک است. مصرف بیش از حد گشنیز ممکن است موجب سقط جنین شود. استفاده محدود در سوپ و خورش ایرادی ندارد.
• برخی افراد با خوردن سبزیجات دچار نفخ معده می‌شود. مصرف بیش از حد گشنیز تازه نیز موجب نفخ خواهد شد.
• ممکن است مصرف بیش از حد گشنیز برای افرادی که افت قند خون دارند، مضر باشد.
• گشنیز سرشار از ویتامین K است. مصرف بیش از حد گشنیز برای افرادی که دچار غلظت خون شدید هستند، مضر خواهد بود.
• این گیاه به ندرت موجب حساسیت می‌شود.
• در افرادی که دچار لکنت زبان هستند، مصرف بیش از حد گشنیز ممکن است لکنت زبان آن‌ها را تشدید کند.
• مصرف بیش از حد گشنیز می‌تواند موجب ضعف در نیروی جنسی مردان شود.

چگونه در منزل گشنیز بکاریم؟‌

می‌توانید تخم گشنیز را به راحتی از عطاری‌های سطح شهر تهیه کنید. این گیاه به نور مستقیم آفتاب نیاز دارد؛ اما در پشت پنجره نورگیر آپارتمان نیز قابل نگهداری است. بذر‌های گشنیز به‌سرعت جوانه می‌زنند. کافی‌ست آن‌ها را در عمقی به اندازه ۱ بند انگشت از سطح خاک بکارید. این گیاهان در هر نوع خاک رشد می‌کنند. بهترین خاک برای کاشت بذر گشنیز خاک باغچه یا ترکیبی از خاک نیمه سبک است. نور فراوان و آبیاری منظم گیاه دو روش موثر برای رشد بهتر گیاه گشنیز هستند. شما می‌توانید پس از چند روز از کاشت برگ‌های تازه گیاه را برداشت کنید. بهترین زمان کاشت بذر گشنیز اوایل بهار است و برداشت بذر‌های گشنیز در فصل پاییز انجام می‌گیرد.

منبع: فرارو